Etapy rozwoju psychoseksualnego według Freuda a rozwój dziecka.

W procesie dorastania następuje zmiana w obszarze koncentracji energii libido w całym ciele, co tłumaczy rozwój osoby. Teoria rozwoju psychoseksualnego Freuda definiuje następujące etapy.
1. Oralny (0-1,5 roku).
2. Analny (1,5 roku – 3 lata).
3. Falliczny (3 lata – 6 lat).
4. Utajony (6 – 12 lat).
5. Genitalny (od 12 roku życia).

Etap oralny.

Przez cały ten okres (od urodzenia do 18 miesiąca życia) dziecko jest całkowicie zależne od kogoś, kto się nim zajmuje, a okolice jamy ustnej są najbardziej związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych i przyjemnych uczuć. Głównym wyzwaniem, przed którym staje dziecko w okresie zależności od jamy ustnej, jest utrwalenie podstawowych postaw: zależności, niezależności, zaufania i wsparcia ze strony innych.
Na początku dziecko nie jest w stanie odróżnić własnego ciała od piersi matki, co pozwala mu doświadczać czułości i miłości do samego siebie. Z czasem jednak pierś zostanie zastąpiona przez część jego własnego ciała: dziecko będzie ssać kciuk lub język, aby zmniejszyć stres spowodowany brakiem uwagi, dlatego tak ważne jest, aby nie przerywać karmienia piersią.
Utrwalenie zachowania na tym etapie może nastąpić z dwóch powodów.
1. Frustracja lub blokowanie potrzeb dziecka.
2. Nadopiekuńczość sprawia, że dziecko ma wiele okazji do kierowania własnymi funkcjami wewnętrznymi. Powoduje to u dziecka poczucie zależności i niekompetencji.

Etap analny.

Faza analna rozpoczyna się około półtora roku do trzeciego roku życia. W tym okresie dziecko uczy się samodzielnego chodzenia do toalety. Kontrola ta daje mu ogromną satysfakcję, ponieważ jest to jedna z pierwszych funkcji, która wymaga od niego świadomości swoich działań. Freud był przekonany, że sposób, w jaki rodzice przyzwyczajają dziecko do korzystania z toalety, wpływa na jego późniejszy rozwój osobowości. Wszystkie przyszłe formy samokontroli i samoregulacji mają swoje źródło w fazie analnej.
Najlepiej byłoby, gdyby rodzice zachęcali dzieci do regularnego chodzenia do toalety i chwalili je za to. Z perspektywy Freuda takie podejście, wspierające wysiłki dziecka w kontrolowaniu samego siebie, wzmacnia pozytywną samoocenę, a nawet może sprzyjać kreatywności. I odwrotnie, jeśli jest wymuszona, może wpłynąć na zachowanie dziecka, rozwijając u niego osobowość typu analityczno-retencyjnego. Tacy dorośli są szczególnie uparci, skąpi, systematyczni i konkretni.

Etap falliczny (kompleks Edypa i kompleks Elektry).

Od trzeciego do szóstego roku życia zainteresowania dziecka przenoszą się na nowy obszar — okolice narządów płciowych. W stadium fallicznym dzieci mogą rozważać i badać swoje genitalia oraz wykazywać zainteresowanie kwestiami związanymi z seksualnością. Chociaż ich wyobrażenia na temat seksualności dorosłych są często niejasne, błędne i wysoce niedokładne, Freud uważał, że większość dzieci rozumie naturę relacji seksualnych lepiej niż zakładają to ich rodzice. Na podstawie tego, co widzieli w telewizji, wypowiedzi rodziców lub wyjaśnień innych dzieci, tworzą podstawowy scenariusz.
Dominującym konfliktem w stadium fallicznym jest to, co Freud nazwał kompleksem Edypa, podobny konflikt u dziewcząt nosi nazwę kompleksu Elektry. Freud zaczerpnął opis tego kompleksu z tragedii Sofoklesa, w której Edyp, król Teb, przypadkowo zabił swojego ojca i wszedł w kazirodczy związek z matką. Kiedy Edyp uświadomił sobie, jak haniebnej zbrodni się dopuścił, sam został oślepiony. Freud postrzegał tragedię jako symboliczne przedstawienie największych ludzkich konfliktów. Jego zdaniem mit ten symbolizuje nieświadome pragnienie dziecka, by posiadać rodzica płci przeciwnej, a jednocześnie unikać rodzica tej samej płci.
Około piątego do siódmego roku życia kompleks Edypa i kompleks Elektry stopniowo zanikają: chłopiec tłumi (wypiera ze świadomości) swoje pragnienia względem matki i zaczyna identyfikować się z ojcem (przejmuje jego cechy). To samo dzieje się z dziewczynką, która identyfikuje się z matką i eliminuje pociąg do ojca. Nierozwiązane problemy kompleksu Edypa były uważane przez Freuda za ważne źródło późniejszych zachowań neurotycznych, zwłaszcza tych związanych z impotencją i oziębłością.

Etap utajony.

Od 6. i 7. roku życia do okresu dojrzewania libido dziecka jest kierowane na zewnątrz poprzez sublimację (reorientację na aktywność społeczną). W tej fazie dziecko interesuje się różnymi zajęciami intelektualnymi, sportem i kontaktami towarzyskimi z rówieśnikami. Okres latencji można postrzegać jako czas przygotowania do dorosłości, który przypada na ostatnie stadium psychoseksualne. W osobowości dziecka pojawiają się takie struktury, jak ego i superego. Są to podstawowe zasady teorii struktury osobowości Freuda, której zarys przedstawia się następująco.
1. Superego to system norm, wartości, innymi słowy – sumienie człowieka. Kształtuje się ona w interakcji dziecka z osobami znaczącymi, przede wszystkim z rodzicami.
2. Ego jest odpowiedzialne za bezpośredni kontakt ze światem zewnętrznym. Jest to postrzeganie, myślenie, uczenie się.
3. Id to impulsy, instynktowne, wrodzone, nieświadome dążenia.
Dlatego w wieku 6-7 lat dziecko ma już ukształtowane wszystkie te cechy osobowości i warianty reakcji, którymi będzie się posługiwało przez całe życie. A w okresie utajenia następuje wyostrzenie i wzmocnienie jego poglądów, przekonań, światopoglądu. Tymczasem instynkt seksualny jest rzekomo uśpiony.

Etap genitalny.

Ostatnim etapem rozwoju psychoseksualnego jest etap genitalny, który kształtuje postawę osoby wobec partnera, wybór strategii zachowań w relacjach seksualnych. Po zakończeniu fazy utajenia, która trwa do okresu dojrzewania, impulsy seksualne i agresywne oraz zainteresowanie płcią przeciwną zaczynają się odradzać. Początek fazy genitalnej (okres od dojrzałości do śmierci) charakteryzuje się zmianami biochemicznymi i fizjologicznymi w organizmie. Wynikiem tych zmian jest zwiększone pobudzenie i aktywność seksualna charakterystyczna dla okresu dojrzewania.
Charakter genitalny jest idealnym typem osobowości w teorii psychoanalitycznej. Jest to osoba dojrzała i odpowiedzialna w relacjach społecznych i seksualnych. Freud był przekonany, że aby ukształtował się idealny charakter genitalny, osoba musi wziąć aktywny udział w rozwiązywaniu problemów życiowych, porzucając bierność wczesnego dzieciństwa, kiedy to miłość, bezpieczeństwo, komfort fizyczny (w zasadzie wszystkie formy satysfakcji) były łatwo dawane i nie żądano niczego w zamian.

Znając charakterystykę faz kształtowania się psychiki, można pomóc dziecku — przy minimalnych szkodach — nauczyć się panować nad wewnętrznymi impulsami, nie ograniczając jego potencjału twórczego.