Rozwój dziecka. Etapy kształtowania się świadomości.
Świadomość jest najwyższą formą aktywności umysłowej, która jest wyjątkowa dla człowieka i niedostępna dla zwierząt. Za pomocą świadomości człowiek odzwierciedla swoje środowisko, swoje najbliższe otoczenie społeczne i swój własny świat wewnętrzny. Świadomość ma bezpośredni związek z głównymi funkcjami mózgu i może zmieniać się jakościowo w ciągu życia człowieka. Proces rozwoju świadomości polega na usprawnianiu pracy mózgu, zwiększaniu inteligencji i uczeniu świadomego podejścia do życia. Świadomość jest subiektywnym wytworem rozwoju człowieka, a jednocześnie jej treścią jest wiedza o otaczającym nas świecie, jego powiązaniach i podstawowych prawach. Oznacza to, że świadomość można nazwać subiektywnym obrazem obiektywnej rzeczywistości.
Proces rozwoju świadomości.
W trakcie rozwoju ludzkości stopniowo rozwijała się również ludzka świadomość. Źródłem jej rozwoju jest potrzeba człowieka do współpracy, komunikacji i interakcji z innymi ludźmi. Potrzeba ta pojawiła się już w społeczeństwie prymitywnym, w sytuacji, gdy ludzie zaczęli współpracować przy wytwarzaniu narzędzi i towarów. W trakcie realizacji tych działań, a także dla ich skutecznego rozwiązania, ludzie musieli rozmawiać, aby uzgodnić cele i szczegóły stojącego przed nimi zadania.
Wspólne działanie byłoby po prostu niemożliwe, gdyby jego uczestnicy nie zgadzali się i nie rozumieli swojej roli w procesie wspólnego działania. Należy z całą pewnością podkreślić, że człowiek pierwotny rozwinął jedynie podstawy świadomości i to w początkowej fazie swojego rozwoju. Przez tysiące lat świadomość ludzka była jak proces rozwoju i doskonalenia.
Nie można powiedzieć, że na obecnym etapie rozwoju ludzkości o świadomości wiadomo już absolutnie wszystko i że proces jej rozwoju jest zakończony. Rozwój świadomości jest procesem niezakończonym, a znajomość praw jego rozwoju pomaga zrozumieć jego cechy.
Etapy rozwoju świadomości.
Naukowe badania nad świadomością w psychologii dzielą proces jej rozwoju na następujące etapy.
1. Pierwszy etap rozwoju świadomości następuje przed ukończeniem przez dziecko pierwszego roku życia. W tym okresie świadomość dziecka nazywana jest czuwaniem. W tym okresie rozwoju dziecko wykazuje pierwsze reakcje na przejawy świata zewnętrznego. Są to początkowe przejawy świadomości. Dziecko jest w stanie wybrać najbardziej przyjemne sytuacje, które zaspokajają jego potrzeby.
2. Drugi etap rozwoju obejmuje okres od jednego roku do trzech lat. Ten etap nazywany jest psychologią obiektywną i to właśnie wtedy świadomość rozwija się najintensywniej. W procesie aktywności życiowej dziecko gromadzi wiele wrażeń wynikających z interakcji z otaczającą je rzeczywistością, poznaje otaczające je przedmioty i zjawiska. Wzrasta ilość jego wyobrażeń o świecie, a sprzyja temu umiejętność chodzenia i rozwój mowy. Proces rozwoju języka uruchamia mechanizm rozwoju umysłowego, w którym dziecko ma zdolność uogólniania i pojawiają się elementy rozproszenia i abstrakcji.
3. Trzeci etap rozwoju jest charakterystyczny dla wieku od trzech do dziewięciu lat. Ten etap nazywany jest świadomością indywidualną. Proces rozwoju jest nadal bardzo aktywny i na tym etapie dziecko jest już w stanie oddzielić swoją osobowość od świata zewnętrznego. Kontynuowane są procesy rozwoju mowy i wszystkie podstawowe procesy poznawcze. Najważniejszym momentem w rozwoju jest uświadomienie sobie przez dziecko własnego „ja”.
4. Czwarty etap rozwoju przypada na okres od dziewiątego do szesnastego roku życia, ponieważ to właśnie tutaj odbywa się proces rozwoju świadomości zbiorowej. To właśnie w tym wieku dorastający najpełniej rozumie siebie jako jednostkę, wzorce rozwojowe otaczającej go rzeczywistości oraz osobliwości relacji zbiorowych. U nastolatka rozwija się zdolność dostrzegania związków między wydarzeniami z przeszłości a teraźniejszością. To właśnie pomaga w kształtowaniu się świadomości społecznej.
5. Piąty etap rozwoju przypada na okres od dwudziestego roku życia, kiedy to nabywa się świadomość refleksyjną, która jest bardziej rozwiniętą formą świadomości społecznej. Istnieje zdolność do introspekcji i samoobserwacji oraz zdolność do badania własnych myśli i przekonań. Następuje ponowna ocena wiedzy zdobytej w ciągu całego życia, aby ocenić jej przydatność dla rzeczywistego stanu rzeczy.
Innym, nie mniej ważnym kierunkiem doskonalenia ludzkiej świadomości jest proces rozwoju myśli i mowy w ich ścisłym związku. Osoba nabywa zdolność do głębokiego rozumienia istoty rzeczy, a proces rozwoju mowy przyczynia się do wyznaczania nowych pojęć i opisywania zjawisk otaczającego ją życia.
